شهرتی که یک برند تجاری یا غیرتجاری به دست میآورد، نتیجه سالها برنامهریزی و سرمایهگذاری و تلاش است. کمرنگ شدن یا از بین رفتن این شهرت هم به این سادگی نیست اما ممکن است. ترکیه این روزها ماجرای سقوط یک برند جهانی را روایت میکند. سقوطی که طی مدت کوتاهی صورت گرفت و اگرچه هنوز کامل نشده اما ترکیه را در سرازیری قرار داده و دورنمایی برای بیرون آمدن از آن وجود ندارد.
سالهاست که ترکیه را بهشت سرمایهگذاران خارجی در منطقه خاورمیانه میشناسند. طی نیم قرن گذشته شمار شرکتهای فعال با سرمایه خارجی در ترکیه به ۴۲هزار شرکت رسیده که این آمار شامل هزاران شرکت ترکیهای با سرمایه خارجی هم میشود. سرمایهگذاری خارجی در کنار گردشگری دو ستون اصلی اقتصاد ترکیه را طی سالهای گذشته تشکیل میدادند. حزب عدالت و توسعه به رهبری عبدالله گل و رجب طیب اردوغان با شعار رشد اقتصادی روی کار آمدند و در سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ این شعار را محقق کردند.
شتاب رشد اقتصادی ترکیه از همه کشورهای همسایه پیشی گرفت و در سطح جهانی هم به یک نمونه مثالزدنی تبدیل شد. گردشگری ترکیه از همه جای دنیا مشتری جذب میکرد و سهم تجارت دوجانبه و چندجانبه این کشور در منطقه و جهان به سرعت بالا میرفت. شهرت برند ترکیه فقط به اقتصاد، تجارت و گردشگریاش محدود نماند. سیاست ترکیه هم دستکم برای کشورهای غربی بهعنوان نمونهای مثالزدنی مورد توجه قرار گرفته بود. به طوری که باراک اوباما رئیسجمهور آمریکا در ابتدای به قدرت رسیدنش در سال ۲۰۰۸ به صراحت از ترکیه بهعنوان نمونه یک کشور اسلامی که دموکراسی درآن اجرا میشود، نام برد.
این روزها اما همه این مولفههایی که از ترکیه در جهان یک برند ساخته بود رو به افول هستند. این افول در دو مولفه بیشتر از دیگر مولفهها دیده میشود و مورد توجه جهان قرار گرفته است. اولی سقوط گردشگری ترکیه است. اعلام جنگ دولت ترکیه با کردها و درگیر شدن بیش از حد در جنگ سوریه در کنار رویارویی سختگیرانه با مخالفان سیاسی از سکولارها گرفته تا مذهبیهای همپیمان سابق اردوغان (جنبش فتحالله گولن) موجب شده که دستکم در تابستان گذشته نیمی از هتلهای ترکیه خالی بمانند. تعطیلی رسانهها و به زندان انداختن روزنامهنگاران در سالهای اخیر، نام ترکیه را برای چند سال پیاپی در فهرست کشورهای خطرناک برای روزنامهنگاران قرار داده است.
این موضوعی است که شبکههای اجتماعی و فعالان مدنی در سراسر جهان را علیه شخص اردوغان بسیج کرده است. به طوریکه اکنون اردوغان یا مقامات ارشد دولتش هر جای دنیا که سفر میکنند با اعتراضهای خیابانی و واکنش منفی فعالان مدنی روبهرو میشوند. در سالهای اخیر بیش از ۲هزار مورد شکایت توسط دفتر اردوغان علیه کسانی در داخل ترکیه به ثبت رسیده که اتهامشان توهین به اردوغان اعلام شده است. به تازگی دامنه این شکایتها به خارج از ترکیه هم گسترش یافته است. دولت ترکیه اخیرا از یک کمدین آلمانی به خاطر سرودن شعری در تمسخر اردوغان شکایت کرده است.
مدت زمانی که برای بد نام شدن یک برند لازم است، معمولا کوتاهتر از زمانی است که برای خوشنام شدنش طی میشود. یعنی برندی که خوشنامیاش ممکن است یک قرن طول بکشد، برای بدنامیاش تنها یک سال کافی است. ترکیه چنین مسیری را طی کرده است.
نویسنده:نیلوفرقدیری کارشناس مسائل بینالملل
